Ενδο-οικογενειακή βία εναντίον γυναικών και κοριτσιών

ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΡΕΥΝΩΝ INNOCENTI ΤΗΣ UNICEF ΣΤΗ ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ
Λίγα λόγια για την έκθεση Η μελέτη  για την βία μέσα στην οικογένεια που συντάχθηκε από το Κέντρο Ερευνών Innocenti της UNICEF στη Φλωρεντία, παραθέτει ένα τρομακτικό κατάλογο τύπων βίας που ασκείται εναντίων των γυναικών κατά τη διάρκεια της ζωής τους από μέλη της ίδιας τους της οικογένειας. Αρχίζει από την έκτρωση λόγω προτίμησης φύλου και συμπεριλαμβάνει εκτός από το φυσικό ξυλοδαρμό και άλλες "ορατές" μορφές βίας όπως το κάψιμο με οξύ και οι φόνοι "τιμής", τον εξαναγκαστικό υποσιτισμό, την έλλειψη πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη και στο σχολείο, τον εξαναγκασμό σε πορνεία και την καταναγκαστική εργασία. Σημειώνει επίσης την σχέση μεταξύ της οικογενειακής βίας και της εξάπλωσης του AIDS και επισημαίνει τη αλληλένδετη σχέση που υπάρχει μεταξύ της οικογενειακής βίας και της συνεχώς αυξανόμενης διαθεσιμότητας πυροβόλων όπλων. Η UNICEF προσεγγίζει το θέμα της οικογενειακής βίας ως ένα ζήτημα παραβίασης δικαιωμάτων και ως μέρος των διακρίσεων με βάση το φύλο που υπονομεύουν τα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών. Διαμορφώνει συνεργασίες σε πολλές χώρες ώστε να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό χρησιμοποιώντας κάθε δυνατό τρόπο. Πέντε χρόνια μετά τη Συνδιάσκεψη για τη Γυναίκα στο Πεκίνο, που απηύθυνε έκκληση για παγκόσμια κινητοποίηση εναντίον της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, μελέτη της UNICEF αναφέρει ότι το φαινόμενο εξακολουθεί να έχει τη μορφή παγκόσμιας επιδημίας και δεν έχει επιτευχθεί ικανοποιητική πρόοδος στην αντιμετώπιση της συνηθέστερης μορφής του, δηλαδή της βίας που ασκείται μέσα στην οικογένεια. Αυτή η μορφή βίας συνεχίζει να διακυβεύει τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών σε όλες τις χώρες. Μια τέτοια μορφή βίας δεν κάνει διακρίσεις πολιτισμικής κληρονομιάς, ταξικής θέσης, μορφωτικού επιπέδου, ύψους εισοδήματος, εθνικότητας και ηλικίας σε οποιαδήποτε χώρα, αναφέρεται στην έκθεση. Σε παγκόσμιο επίπεδο υπολογίζεται ότι δεν καταγράφονται σε επίσημες στατιστικές 60 εκατομμύρια γυναίκες, θύματα των ίδιων των οικογενειών τους, δολοφονημένες εκ προμελέτης ή μέσω παραμέλησης, μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκες. Η Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών του 1993 για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, καθορίζει ότι η βία κατά των γυναικών εμπερικλείει αλλά δεν περιορίζεται στις ακόλουθες τρεις περιοχές: βία που ασκείται μέσα στην οικογένεια, μέσα στην ευρύτερη κοινωνία και βία που διαπράττεται ή παραβλέπεται από την επίσημη πολιτεία. Η έκθεση επικεντρώνεται ιδιαίτερα στην οικογενειακή βία, την οποία πολλές χώρες και κοινωνίες έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν κατά μεγάλο μέρος σαν άλυτη, κυρίως επειδή λαμβάνει χώρα μέσα στην οικογένεια και είναι βαθιά εδραιωμένη. Η οικογενειακή βία είναι μια από τις πιο κακοήθεις καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επειδή διαπράττεται, όχι από ξένους, αλλά από μέλη της οικογένειας, ανθρώπους εμπιστοσύνης. Είναι εξαπλωμένη σε όλο τον κόσμο, έχοντας επιπτώσεις στη φυσική και συναισθηματική υγεία γυναικών και παιδιών, απειλώντας την οικονομική τους ασφάλεια και υπονομεύοντας την αυτοεκτίμησή τους και την δυνατότητα για ομαλή ανάπτυξη. Στις χειρότερες περιπτώσεις αποτελεί απειλή για τη ζωή, όταν γυναίκες δολοφονούνται ή αυτοκτονούν από απελπισία. Ενδεικτικά στατιστικά στοιχεία για τον αναπτυσσόμενο όσο και για τον βιομηχανικό κόσμο: ΚΑΝΑΔΑΣ - Το 29% των γυναικών (από πανεθνικό αντιπροσωπευτικό δείγμα 12.300 γυναικών) ανέφεραν ότι υπήρξαν θύματα άσκησης σωματικής βίας από τον τωρινό ή πρώην σύντροφό τους από την ηλικία των 16 και μετά. ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ - Ποσοστό 20% από 314 γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφεραν ότι έχουν κτυπηθεί ή κακοποιηθεί από σύντροφό τους. ΣΟΥΗΔΙΑ - Ποσοστό 20% από 1.500 γυναίκες έχουν πέσει θύματα φυσικής επίθεσης σύμφωνα με έρευνα του 1997. ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ - Το 25% των γυναικών (τυχαίο δείγμα από μια περιφέρεια) έχουν γρονθοκοπηθεί ή χαστουκισθεί από τωρινό ή πρώην σύντροφό τους κάποια στιγμή της ζωής τους. ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ - Το 28% των γυναικών (πανεθνικού αντιπροσωπευτικού δείγματος γυναικών) ανέφεραν τουλάχιστον ένα περιστατικό φυσικής βίας από μέρους του συντρόφου τους. ΙΝΔΙΑ - Μέχρι και το 45% των έγγαμων ανδρών παραδέχθηκαν ότι κακοποιούν σωματικά τις συζύγους τους, σύμφωνα με έρευνα του 1996 σε 6.902 άνδρες στην περιοχή του Uttar Pradesh. ΑΙΓΥΠΤΟΣ - Ποσοστό 35% των γυναικών (από πανεθνικό αντιπροσωπευτικό δείγμα γυναικών) ανέφεραν ότι έχουν χτυπηθεί από τους συζύγους τους σε κάποια στιγμή του έγγαμου βίου τους. ΙΣΡΑΗΛ - Το 32% των γυναικών ανέφεραν τουλάχιστον ένα περιστατικό φυσικής βίας από τον σύντροφό τους και το 30% ανέφεραν εξαναγκασμό σε σεξουαλική πράξη από τους συζύγους τους μέσα στον τελευταίο χρόνο, σύμφωνα με έρευνα του 1997 σε 1.826 γυναίκες Αραβικής καταγωγής. ΚΕΝΥΑ - Το 42% των 612 γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα σε μία περιφέρεια ανέφεραν ότι συνεχώς χτυπιούνται από τους άνδρες τους και το υπόλοιπο 58% ότι χτυπιούνται συχνά ή μερικές φορές. ΜΕΞΙΚΟ - Το 30% από 650 γυναίκες που συμμετείχαν σε έρευνα στην Guadalajara ανέφεραν τουλάχιστον ένα επεισόδιο φυσικής βίας από τον σύντροφό τους και το 13% μέσα στον προηγούμενο χρόνο σύμφωνα με έρευνα του 1997. ΡΩΣΣΙΑ - Ποσοστό 25% των κοριτσιών (και 11% των αγοριών) ανέφεραν ανεπιθύμητη σεξουαλική επαφή, σύμφωνα με έρευνα μεταξύ 174 αγοριών και 172 κοριτσιών ηλικίας 14 με 17 ετών. Η έκθεση αυτή της UNICEF προτείνει μια στρατηγική που από τη μία αντιμετωπίζει τις αιτίες της βίας κατά των γυναικών, ενώ την ίδια στιγμή παρέχει άμεση υποστήριξη στα θύματα. Καλεί για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και ανάμειξη από πολλούς τομείς της κοινωνίας συμπεριλαμβανομένων κοινοτικών και θρησκευτικών αρχηγών, όπως επίσης και προωθώντας την "ασφάλεια" των γυναικών και των κοριτσιών δια μέσου της επίσημης παιδείας, της εκπαίδευσης και των ευκαιριών για απασχόληση. Η έκθεση επίσης κάνει έκκληση για μια σειρά από μέτρα ώστε να ελαττωθεί αυτός ο αποτρόπαιος φόρος αίματος συμπεριλαμβανομένων νομοθετικών μεταρρυθμίσεων όσο και του τερματισμού στην ατιμωρησία των δραστών. "Οι κυβερνήσεις πρέπει να εξασφαλίσουν ότι δεν θα υπάρχει ατιμωρησία για τους δράστες οικογενειακής βίας και ότι τα περιστατικά βίας μέσα στην οικογένεια θα διερευνώνται και θα τιμωρούνται", αναφέρεται χαρακτηριστικά. Σαράντα τέσσερις χώρες έχουν υιοθετήσει συγκεκριμένα νομοθετικά μέτρα κατά της οικογενειακής βίας μέχρι σήμερα, εκ των οποίων οι 12 βρίσκονται στη Λατινική Αμερική: Αργεντινή, Βολιβία, Χιλή, Κολομβία, Κόστα Ρίκα, Εκουαδόρ, Ελ Σαλβαδόρ, Μεξικό, Νικαράγουα, Περού, Πουέρτο Ρίκο και Ουρουγουάη. Ενώ ορισμένες χώρες έχουν αρχίσει να νομοθετούν εναντίον του βιασμού μέσα στο γάμο, όπως το Μεξικό, ή Ναμίμπια, η Νότια Αφρική, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, η έκθεση επισημαίνει ότι η σεξουαλική κακοποίηση και ο βιασμός από οικείο πρόσωπο δεν λογίζεται σαν αδίκημα στις περισσότερες χώρες.

Το φαινόμενο της διαδικτυακής βίας

Μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια το διαδίκτυο από ένα μέσο μεταφοράς πληροφοριών μεταξύ επιστημόνων και μυστικών υπηρεσιών μεταμορφώθηκε σε ένα από τα πιο λαϊκά και πολυχρησιμοποιημένα μέσα επικοινωνίας. Οι αλλαγές που έφερε στον τρόπο ζωής μας πολλές και διάφορες. Κατάφερε να παρεισφρήσει και να αλλάξει τα δεδομένα στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας μας, την επικοινωνία με γνωστούς και φίλους, την διασκέδαση και, φυσικά, την ενημέρωση. Όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη αλλαγή στο ανθρώπινο περιβάλλον και ιδιαίτερα στον τρόπο επικοινωνίας (π.χ. ανακάλυψη τυπογραφίας, τηλέγραφος, τηλέφωνο κτλ), έτσι και εδώ η συμπεριφορά μας δεν έμεινε ανεπηρέαστη. Όπως ήταν φυσικό το διαδίκτυο έγινε μια νέα δίοδος διοχέτευσης των συναισθημάτων και των σκέψεών μας.

Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις μεταφοράς μοτίβων ανθρώπινης συμπεριφοράς στο διαδίκτυο είναι και η βία. Στην αγγλική βιβλιογραφία μάλιστα το φαινόμενο της διαδικτυακής βίας έχει και όνομα: cyberbullying. Ένας γενικός ορισμός που θα μπορούσαμε να δώσουμε στο φαινόμενο αυτό, ώστε να το διαχωρίσουμε από τις περιπτώσεις ψυχολογικής, λεκτικής και σωματικής βίας εκτός διαδικτύου (bullying) είναι πως πρόκειται για μια επιθετική και συνειδητή ομαδική ή ατομική πράξη μέσω της χρήσης του διαδικτύου και άλλων ηλεκτρονικών μέσων, η οποία στρέφεται εναντίον ενός ατόμου το οποίο είναι δύσκολο να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Παραδείγματα τέτοιας συμπεριφοράς είναι η αποστολή απειλητικών ή χλευαστικών e-mails, τα flames, η παρενόχληση μέσω IM, η δημοσίευση προσωπικών στοιχείων και φωτογραφιών χωρίς την συγκατάθεσή μας κ.α.

Αν και οι περισσότερες περιπτώσεις βίαιης παρενόχλησης εκτός διαδικτύου αφορούν κυρίως παιδιά σχολικής και εφηβικής ηλικίας^[1] , η διαδικτυακή παρενόχληση είναι ένα φαινόμενο που αγγίζει τόσο τους νεαρούς, όσο και τους ενήλικες, καθώς θύτες και θύματα μπορούν να βρεθούν και στις δύο ηλικιακές ομάδες (αν και η αλήθεια είναι πως το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται πιο έντονο στις νεαρότερες ηλικίες).

Αν και το φαινόμενο του cyberbullying δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς -ιδιαίτερα στην Ελλάδα- μπορούμε να πούμε με σχετική σιγουριά πως σίγουρα θα παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στο μέλλον, καθώς οι νέες γενιές άρχισαν ήδη να μεγαλώνουν μέσα σε έναν κόσμο όπου το διαδίκτυο και η διαδραστική επικοινωνία κυριαρχούν. Αυτό, κατά την άποψή μου, θα οδηγήσει σε σταδιακή μερική αντικατάσταση του “παραδοσιακού” bullying με το cyberbullying.

Αν και ακόμη είναι νωρίς να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για τις μακροχρόνιες συνέπειες της διαδικτυακής βίας, υπάρχουν ήδη κάποιες έρευνες για την συσχέτιση μεταξύ cyberbullying και ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών. Μόλις πρόσφατα Φινλανδοί επιστήμονες έκαναν έρευνα σε ένα δείγμα 7000 νεαρών Φινλανδών και βρήκαν πως ένα ποσοστό της τάξεως του 4,8% ήταν μόνο θύματα διαδικτυακής βίας (64% κορίτσια), ένα 7,8% ήταν μόνο θύτες (62% αγόρια), ενώ ένα 5,4% ήταν και θύτες και θύματα (55% αγόρια) . Ένα στα τέσσερα παιδιά που χαρακτηρίστηκαν ως θύματα διαδικτυακής βίας, ανέφεραν έντονο άγχος, φόβο και ανασφάλεια, κάτι που τα κάνει ιδιαίτερα ευάλωτα για την ανάπτυξη συναισθηματικής διαταραχής στο μέλλον.

Από τα πιο ενδιαφέροντα αποτελέσματα της έρευνας αυτής όμως ήταν οι συσχετίσεις που βρήκαν οι ερευνητές μεταξύ της ιδιότητας του θύτη και του θύματος και της ανάπτυξης ψυχοσωματικών, συναισθηματικών και γνωστικών συμπτωμάτων. Οι θύτες βρέθηκαν να έχουν προβλήματα με την οργάνωση και διευθέτηση εργασιών, και παρουσίαζαν συμπτώματα γενικότερης αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Από την άλλη πλευρά, τα θύματα σχετίστηκαν θετικά με ανάπτυξη συναισθηματικών προβλημάτων, ανασφάλεια και έντονα σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλος, πόνος στο στομάχι, προβλήματα ύπνου).

Το φαινόμενο της βίας στο ελληνικό σχολείο - Το παιδί μου ειναι δεκτης βίας;

Μήπως το παιδί μου είναι δέκτης Βίας; Τα πρώτα σημάδια κακοποίησης παρουσιάζονται όταν το παιδί γυρίζει συχνά στο σπίτι με εκδορές (γδαρσίματα), μελανιές, χτυπήματα στο κεφάλι, στα πόδια και τα χέρια, τα οποία τις περισσότερες φορές τα κρύβει για να μην αναγκαστεί να δώσει εξηγήσεις στην οικογένειά του. Φυσικά, όλα τα παιδιά χτυπούν πάνω στο παιχνίδι, όμως η συχνότητα που τα εντοπίζουμε μπορούν να μας βάλουν σε σκέψεις, όταν ειδικά συνδυάζονται και με περίεργες και ασυνήθιστες συμπεριφορές. Τα παιδιά που δέχονται βία στο σχολείο συνήθως παρουσιάζουν διαταραχές στη συμπεριφορά τους, κλείνονται στον εαυτό ή και αντίθετα έχουν έντονες αντιδράσεις και επιθετική συμπεριφορά. Αυτές οι έντονες ψυχολογικές του μεταπτώσεις οφείλονται στο ότι το παιδί συνήθως ντρέπεται γι’αυτό που του συμβαίνει και παράλληλα φοβάται να το αντιμετωπίσει μόνο του. Επίσης πολλές φορές είναι ενοχικό και θεωρεί ότι  αυτό ευθύνεται για ό,τι του συμβαίνει και αυτό διότι έχει μάθει να επιπλήττεται και να τιμωρείται μόνο όταν κάνει κάτι λάθος. Η απότομη πτώση της επίδοσης του στα μαθήματα και η έλλειψη όρεξής, που άλλοτε είχε να ασχοληθεί με αυτά, καθώς και η ξαφνική άρνησή του να πάει το πρωί στο σχολείο, είναι κάποια από τα συνήθη σημάδια που θα πρέπει να μας προβληματίσουν οτι κάτι συμβαίνει στο παιδί που παλαιότερα δεν συνέβαινε. Ακόμα, η ασυνέπεια στις υποχρεώσεις του παιδιού καθώς και η έντονη αφηρημάδα του δηλώνουν πως κάτι το προβληματίζει και διαρκώς το σκέφτεται. Τέλος, ένα παιδί που κακοποιείται, σταματάει να μιλάει στην οικογένειά του για το πώς πέρασε την ημέρα του στο σχολείο, κρύβει πράγματα και αποφεύγει τις ερωτήσεις των γονιών του που περιέχουν λεπτομέρειες.                                              

Πολύ σημαντικό είναι να μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα παιδί που δέχεται βία από το διαδίκτυο. Βέβαια αυτό είναι κάτι πολύ δύσκολο γιατί όταν πρόκειται για έφηβο τα συμπτώματα που μπορεί να εντοπίσουμε, είναι πολύ πιθανό να είναι απλά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης ηλικίας, όπως το να περνούν το περισσότερο μέρος της ημέρας μπροστά στον υπολογιστή και να μην συμμετέχουν σε πολλές από τις δραστηριότητες της υπόλοιπης οικογένειας. Επίσης, το να ξενυχτάει και να αργεί να ξυπνήσει, να αλλάζει η συμπεριφορά του, να γίνεται επιθετικό πολλές φορές και άλλες να κλείνεται έντονα στο εαυτό του, κάτι δηλαδή που χαρακτηρίζει σχεδόν κάθε έφηβο. Πώς μπορώ να το προφυλάξω από τα χειρότερα; Ο έγκαιρος εντοπισμός του προβλήματος σίγουρα αποτελεί και το μεγαλύτερο μέρος  της λύσης του. Από τη στιγμή που ο γονέας παρατηρήσει τα πρώτα σημάδια δηλαδή σημάδια στο σώμα του παιδιού αρκετά συχνά, σε συνδυασμό με έντονες αλλαγές στη συμπεριφορά του, θα πρέπει να πλησιάσει το παιδί με ψυχραιμία, και να συζητήσει μαζί του για το πώς πέρασε την μέρα του στο σχολείο. Είναι πολύ πιθανό, το παιδί να αποφύγει την κουβέντα, να απομακρυνθεί ή ακόμη και να αλλάξει συζήτηση. Συχνά, τα παιδιά που δέχονται βία ντρέπονται να εκμυστηρευτούν το πρόβλημά τους γιατί φοβούνται πως ευθύνονται αυτά για το κακό αυτό και ότι θα δεχτούν την επίπληξη του γονέα. Αυτό συμβαίνει συχνότερα όταν το παιδί δέχεται βία από το δάσκαλο, έναν ενήλικα δηλαδή που σέβονται όλοι, αλλά πολύ συχνά και όταν δέχεται βία από συμμαθητή του. Έτσι λοιπόν, ο γονέας, εξοπλισμένος με μεγάλη υπομονή και γεμάτος αγάπη, πρέπει να προσπαθήσει να κερδίσει την εμπιστοσύνη του παιδιού και να μάθει ακριβώς τι του συνέβη. Το παιδί πρέπει να νιώσει ότι ο γονέας θα του παρέχει μεγάλη στήριξη στο πρόβλημά του, για να καταφέρει να αποκαλύψει το μυστικό του και να το αντιμετωπίσουν μαζί και αποτελεσματικά. Τόνωση αυτοπεποίθησης Το παιδί που αντιμετωπίζει μόνο του το πρόβλημα και δεν το μοιράζεται με τους δικούς του ανθρώπους, νιώθει ότι ευθύνεται το ίδιο για ότι του συμβαίνει, αισθάνεται υποβιβασμένο από κάποιον δυνατότερο που του ασκεί εξουσία και καταφέρνει να του καθορίζει τη ζωή. Ο γονέας από την πλευρά του οφείλει να του τονώσει την αυτοπεποίθησή και να το πείσει ότι θύτης δεν είναι τίποτα άλλο από ένα παιδί με πολλά σύνδρομα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και σκορπάει  το φόβο γιατί υποβαθμίζοντας τους άλλους αισθάνεται δυνατός και σημαντικός. Άρα, πρόκειται για ένα παιδί αδύναμο και βαθιά φοβισμένο. Αν το παιδί-θύμα νιώσει τη δύναμη που έχει μέσα του δεν θα αφήσει το πρόβλημα να το στιγματίσει και θα καταφέρει με τη βοήθεια των γονέων του να το αντιμετωπίσει και να σβήσει τις πληγές που του δημιούργησε η δυσάρεστη γι αυτό κατάσταση. Συνεργασία με τους Δασκάλους Ο δάσκαλος, επειδή έχει καθημερινή επαφή με τα παιδιά, από την πρώτη στιγμή μπορεί να εντοπίσει το πρόβλημα πρώτος και να ενημερώσει τις οικογένειες των παιδιών που εμπλέκονται στην περίπτωση αυτή και μαζί να δώσουν τη λύση. Όμως, τις περισσότερες φορές, τα περιστατικά βίας δεν γίνονται κάτω από το βλέμμα των δασκάλων αλλά με μυστικότητα, με αποτέλεσμα να εντοπίζουν τα σημάδια βίας πρώτοι οι γονείς. Έτσι αυτοί  θα πρέπει να ενημερώσουν σύντομα το δάσκαλο, ο οποίος με συζήτηση μέσα στην τάξη αλλά και κατ’ιδίαν με το παιδί που ασκεί βία, να το συμβουλέψει, να του δώσει αρμοδιότητες αλλά και να το επιβραβεύσει σε κάθε τι καλό που κάνει, έτσι ώστε να το κάνει να αισθανθεί σημαντικό και να καταπολεμήσει τα διάφορα σύνδρομα που το βαραίνουν και το οδηγούν σε παραβατικές συμπεριφορές. Επιπλέον, ο δάσκαλος έχει την ικανότητα να πλησιάσει το παιδί που του ασκείται βία, να του παρέχει στήριξη και να το κάνει να τον εμπιστευτεί. Όμως, απαραίτητη προϋπόθεση, για να καταφέρει να φέρει εις πέρας μια τέτοια δύσκολη κατάσταση, αποτελεί η σωστή συνεργασία με τους γονείς του θύματος και του θύτη και η διάθεσή τους να δεχτούν την κατάσταση και όχι να εθελοτυφλούν. Τέλος, ο δάσκαλος έχει τη δυνατότητα να καλλιεργήσει τις μεταξύ τους σχέσεις, φέρνοντας κοντά τα δύο παιδιά με διάφορες εργασίες και παιχνίδια, δηλαδή μέσω της ομαδικότητας και της συνεργασίας. Παιδιά- παρατηρητές Αλλά και τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης αποτελούν μέρος του προβλήματος και μπορούν να παίξουν καταλυτικό ρόλο στην αντιμετώπιση των φαινομένων βίας στο σχολείο. Τα παιδιά-παρατηρητές μιας τέτοιας κατάστασης, έχουν την τάση να δείχνουν συμπάθεια στο παιδί που ασκεί την βία και αυτό συμβαίνει επειδή λογικά φοβούνται μην γίνουν και αυτά ο επόμενος στόχος του, έτσι φέρονται άδικα στο πρόσωπο του θύματος, που αισθάνεται ότι δεν βρίσκει συμπαραστάτες στη δύσκολη αυτή κατάσταση στην οποία μπλέχτηκε , ενώ αντίθετα ο θύτης επιβεβαιώνεται και ουσιαστικά επιβραβεύεται από τους συμμαθητές του. Αν όμως ο δάσκαλος προάγει τη δικαιοσύνη μέσα στην τάξη, μπορεί να καθοδηγήσει τα παιδιά να μάθουν πώς να συμβουλεύουν το παιδί που δημιουργεί το πρόβλημα και πως ένας άλλος συμμαθητής τους  έχει ανάγκη τη συμπαράστασή τους.  

Το φαινόμενο της βίας στο ελληνικό σχολείο - Το παιδί μου σκορπάει το φόβο

Το παιδί μου σκορπάει το φόβο Πολλές οικογένειες δέχονται παράπονα από δασκάλους και μαθητές ότι το παιδί τους παρουσιάζει επιθετική συμπεριφορά στο σχολείο και τρομοκρατεί τους υπόλοιπους μαθητές. Ρόλος των γονέων είναι καταρχάς να μην αδιαφορήσουν θεωρώντας πως οι μαρτυρίες είναι υπερβολικές και ότι είναι κάτι που θα διορθωθεί από μόνο του. Οπωσδήποτε είναι απαραίτητη η παρέμβαση του γονέα σε μια τέτοια περίπτωση, ο οποίος θα πρέπει να προσπαθήσει, με τη βοήθεια πάντα του δασκάλου, να πλησιάσει το παιδί του και να εντοπίσει τη ρίζα του προβλήματος, όπως το αν το παιδί χρειάζεται απλά την προσοχή των άλλων γιατί ίσως στο σπίτι το παραμελούν ή πιθανόν να έχει μπλεχτεί με «κακές» παρέες ή ακόμη να έχει πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση και να αντλεί δύναμη προκαλώντας το φόβο στα υπόλοιπα παιδιά. Εφόσον το πρόβλημα παραμένει και οι γονείς αισθάνονται ότι δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν μόνοι τους, είναι απαραίτητη η παρέμβαση κάποιου ψυχολόγου, που κανονικά οφείλει να διαθέτει κάθε σχολείο και φυσικά αυτό δεν ισχύει, ο οποίος θα μπορέσει να εντοπίσει τις αδυναμίες του παιδιού και να το βοηθήσει να αντιμετωπίσει όλα τα εσωτερικά του προβλήματα. Το πρόβλημα όμως στη χώρα μας είναι ότι δεν μας είναι εύκολο να δεχτούμε ότι το παιδί μας χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου ειδικού  και δυστυχώς έχουμε ακόμη ταμπού στο θέμα του ψυχολόγου, επειδή θεωρούμε ότι μια επίσκεψή μας θα καταστήσει το παιδί μας «ψυχικά άρρωστο» και θα το στιγματίσει, συγχέοντας  το επάγγελμα του με του ψυχιάτρου. Ο ρόλος του όμως πολλές φορές είναι βαρυσήμαντος και μπορεί να φέρει και πάλι την ηρεμία στο σπίτι και το σχολείο με λίγες μόνο συνεδρίες, διότι μπορεί να βοηθήσει το παιδί να διαχειρίζεται το θυμό του, να ελέγχει τα συναισθήματά του και να ξαναγίνει μέλος της ομάδας του σχολείου. Σίγουρα μια τέτοια κατάσταση δεν είναι καθόλου εύκολη και ευχάριστη για καμία οικογένεια, όμως ο έγκαιρος εντοπισμός του προβλήματος, καθώς και των λόγων που το προκαλούν, μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην επίλυσή του. Οφείλουμε όλοι μας να γνωρίζουμε πως το ίδιο το παιδί δεν ευθύνεται για τις παραβατικές του αντιδράσεις, αλλά όλες εκείνες οι επιρροές και τα αρνητικά μηνύματα που δέχεται καθημερινά  από το περιβάλλον του και την ίδια την κοινωνία στη οποία αναπτύσσεται. Το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κατηγορήσουμε και να περιθωριοποιήσουμε ένα τέτοιο παιδί, που στην ουσία είναι δικό μας δημιούργημα, αλλά οφείλουμε να το βοηθήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις να βρει το δρόμο του έτσι ώστε να αποφύγουμε την πλήρη αλλοτρίωση του χαρακτήρα του, που θα του στοιχίσει το μέλλον του.   Γρηγοριάδου Κωνσταντίνα (Δασκάλα Δημ. Εκπαιδευσης)

Προτάσεις για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας

Κοινή παρατήρηση όσων έρχονται σε επαφή με εφήβους είναι ότι τα τελευταία χρόνια η επιθετικότητα μεταξύ τους έχει αυξηθεί. Κι αυτό είναι ένα πρόβλημα που συνεχώς αυξάνεται και οι επιπτώσεις του επηρεάζουν τόσο το σχολικό περιβάλλον όσο και την κοινωνία. Ο συνήγορος του πολίτη την περασμένη χρονιά έκανε μια έρευνα για το πώς μπορεί να προληφθεί και να αντιμετωπιστεί η σχολική βία και ενημέρωσε  σχετικά το Υπουργείο Παιδείας. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις που έγιναν αυτό που χρειάζεται πρωτίστως είναι η διαμόρφωση καλού σχολικού κλίματος και επικοινωνίας, διαλόγου και εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές κι αυτό θεωρείται ότι είναι το πρώτο και το πιο σημαντικό βήμα. Επιπλέον, θα πρέπει τα σχολεία να προχωρήσουν στη διεξαγωγή προγραμμάτων και βιωματικών εργαστηρίων που στόχο θα έχουν τη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων και των σχέσεων συνύπαρξης - συνεργασίας. Στα εργαστήρια αυτά θα μπορούν οι μαθητές να συμμετέχουν εθελοντικά, λαμβάνοντας κατάλληλα κίνητρα. Μια ακόμη πρόταση είναι να υπάρχουν σε κάθε σχολική μονάδα εκπαιδευτικοί, που θα έχοντας λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση θα λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των μαθητών που έχουν εμπλακεί σε διαμάχη. Μέσω της διαδικασίας της ακρόασης θα πρέπει οι μαθητές να εξηγούν τα κίνητρα που τους οδήγησαν στις συγκεκριμένες συμπεριφορές και μαζί με τους καθηγητές τους θα προσπαθούν να βρίσκουν μια λύση. Σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο, προτείνεται η  συμμετοχή υποστηρικτικών μηχανισμών (ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών κλπ), για την επίλυση σοβαρών ζητημάτων που σχετίζονται και με παράγοντες εξωτερικούς των σχολείων, όπως προσωπικά ή οικογενειακά προβλήματα. Τέλος, πρέπει να δημιουργηθεί μεταξύ γονιών και εκπαιδευτικών ένα δίαυλος επικοινωνίας, συνεχώς ανοιχτός, που θα επιτρέπει στους γονείς να συζητούν τους προβληματισμούς τους ή να βρίσκουν λύσεις στις απορίες τους. Θα πρέπει, με λίγα λόγια, το σχολείο να είναι ένας χώρος ανοιχτός, έτοιμος να υποδεχτεί τους γονείς και να τους αντιμετωπίσει με τη δέουσα προσοχή.

Το φαινόμενο της βίας στο ελληνικό σχολείο

Κάποτε τα περιστατικά βίας και παραβατικότητας των ανηλίκων αποτελούσαν κάτι τελείως άγνωστο για την ελληνική πραγματικότητα. Οι ανησυχίες των γονέων περιορίζονταν μόνο στην επίδοση των παιδιών τους στα μαθήματα και ο χώρος του σχολείου ήταν για αυτά  εξίσου ασφαλής με το σπίτι τους. Συγκλονιστήκαμε όλοι μας στο άκουσμα τις απίστευτης αγριότητας που επέδειξε ο νεαρός σπουδαστής στη σχολή του ΟΑΕΔ στο Ρέντη, που γεμάτος οργή επεχείρησε να δολοφονήσει τους συμμαθητές του και μετά με ασύλληπτη αποφασιστικότητα αφαίρεσε με όπλο τη ζωή του σαν να μην την άντεχε άλλο. Από πού άντλησε όλο αυτό το μίσος, τι τον ώθησε να το κάνει και γιατί αντιμετώπισε τη ζωή του με τόση απαισιοδοξία;  Τα τελευταία χρόνια όμως παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε Γυμνάσια, Λύκεια αλλά πλέον και σε Δημοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλλει πολλές οικογένειες κυρίως των μεγάλων πόλεων. Η χώρα μας πλέον ζει έντονα την εποχή της παγκοσμιοποίησης και το μονοπολιτισμικό εκπαιδευτικό σύστημα που άλλοτε υπήρχε, αντικαταστάθηκε πλέον από ένα πολυπολιτισμικό και έντονα ποικιλόμορφο σύστημα στο οποίο η χώρα μας φαίνεται να μην έχει καταφέρει να προσαρμοστεί ακόμη.  Οι οικονομικές ανισότητες, οι καινούριες μορφές ψυχαγωγίας των παιδιών, ο έκδηλος ρατσισμός, η έλλειψη του απαραίτητου χρόνου των γονέων και τα λάθος πρότυπα είναι κάποιες από τις αιτίες που ευνοούν παραβατικές συμπεριφορές των παιδιών και δημιουργούν αυτό το πολυδιάστατο πρόβλημα που μέχρι πρότινος ήταν παντελώς άγνωστο στην Ελλάδα. Μαθητές και εκπαιδευτικοί μπαίνουν άλλοτε στη θέση του θύματος και άλλοτε στη θέση του θύτη, διότι πολλές φορές η άσκηση βίας ξυπνάει την αντίδραση και την εκδικητική συμπεριφορά προκειμένου το θύμα να προφυλαχτεί και να σταματήσει το βασανιστήριο που υπόκειται, με αποτέλεσμα η βία να προκαλεί τη βία και αυτός ο φαύλος κύκλος να εντείνει το πρόβλημα εις βάρος κυρίως των παιδιών. Και όταν μιλάμε για βία δεν εννοούμε μόνο τη σωματική, αλλά και τη ψυχολογική και λεκτική βία, μορφές που κάποιες φορές είναι πιο επιβλαβείς για το παιδί από τη σωματική, εφόσον επηρεάζουν έντονα την ψυχοσύνθεσή του και τα σημάδια τους αργούν να επουλωθούν βασανίζοντας και προκαλώντας έναν μόνιμο φόβο στο θύμα. Δυστυχώς, τις περισσότερες φορές γονείς και εκπαιδευτικοί γίνονται έρμαια αυτών των καταστάσεων, μη γνωρίζοντας πώς να καταπολεμήσουν ένα περιστατικό χωρίς να προκαλέσουν περαιτέρω προβλήματα, όπως το στιγματισμό κάποιου παιδιού και την άδικη επίρρηψη ευθυνών, γεγονός που πιθανόν να προκαλέσει μεγαλύτερα ξεσπάσματα θυμού και προβλήματα μεταξύ παιδιών και οικογενειών. Η θέση του εκπαιδευτικού είναι πολύ λεπτή σε τέτοιες καταστάσεις και οφείλει να κινηθεί με διακριτικότητα και απόλυτη συνεργασία με τις εμπλεκόμενες στο περιστατικό οικογένειες. Όμως σε πολλά σχολεία της χώρας, κυρίως όπου υπάρχει και ποικιλομορφία στο σύνολο των παιδιών, το φαινόμενο βρίσκεται σε μεγάλη έξαρση και οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν καθημερινά την αδιαφορία αλλά συχνά και την επίθεση των οικογενειών των παραβατικών παιδιών, με αποτέλεσμα να μην καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με επιτυχία. Γρονθοκοπήματα, απειλές με αιχμηρά αντικείμενα, ξεκαθάρισμα λογαριασμών με ραντεβού σε κάποια γειτονιά και  γελοιοποίηση συνεσταλμένων παιδιών, είναι κάποια μόνο από τα περιστατικά που συμβαίνουν καθημερινά στον ελληνικό σχολικό χώρο και προκαλούν το φόβο παιδιών και γονέων.